Trong thiết kế nhà ở, sự cân bằng giữa yếu tố thẩm mỹ và công năng luôn là một bài toán khó giải quyết. Giữa một bên là hình thức mang tính cá nhân, sáng tạo và bên còn lại là tiện ích, công năng thiết yếu cho cuộc sống hàng ngày, mỗi gia chủ đều có những tiêu chí riêng khi lựa chọn phong cách cho ngôi nhà của mình.
Hình thức cũng là một dạng công năng
Ngày nay, nhu cầu về một không gian sống không chỉ dừng lại ở sự tiện nghi và thoải mái, mà còn trở thành một phương tiện thể hiện cá tính, phong cách và địa vị. Nhiều chủ đầu tư không đơn thuần xem hình thức là một yếu tố phụ mà coi đó như một dạng công năng cần được đáp ứng – công năng của cái đẹp, của sự khác biệt và dấu ấn cá nhân.
Sự thay đổi này có thể thấy rõ qua sự chuyển dịch trong xu hướng nội thất giữa các thế hệ. Nếu như trước đây, một phòng khách “đúng chuẩn” phải có bộ ghế gỗ quý, tủ trưng bày đồ cổ để thể hiện đẳng cấp gia đình, thì ngày nay, thế hệ trẻ lại ưu tiên những bộ sofa mềm mại, phong cách tối giản hoặc phá cách hơn. Họ không phủ nhận giá trị của những món đồ truyền thống, nhưng họ cần một không gian thể hiện sự thoải mái, cá tính và phù hợp với lối sống hiện đại.
Sự thay đổi này là một phần của quy luật phát triển, không chỉ riêng ở Việt Nam mà còn diễn ra trên toàn thế giới. Dù văn hóa mỗi nơi có thể khác nhau, nhưng xu hướng chung vẫn là đi tìm sự phù hợp với thời đại, với nhu cầu cá nhân, hơn là chạy theo những khuôn mẫu cũ.
Cân bằng giữa thẩm mỹ và công năng – Yếu tố tạo nên linh hồn ngôi nhà
Một ngôi nhà nếu không xác định được yếu tố quan trọng nhất cần nhấn mạnh – giữa thẩm mỹ, công năng và kỹ thuật – thì sẽ trở thành một không gian nhạt nhòa, thiếu cá tính. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến trải nghiệm của gia chủ mà còn làm giới hạn khả năng sáng tạo của nhà thiết kế.
Tuy nhiên, cần khẳng định rằng hình thức và công năng không phải là hai yếu tố đối lập. Một công trình kiến trúc được thiết kế chuyên nghiệp sẽ không có chuyện chỉ tập trung vào thẩm mỹ mà bỏ qua công năng. Ngược lại, một ngôi nhà dù có đầy đủ tiện ích nhưng không có sự sáng tạo trong thiết kế cũng sẽ không để lại dấu ấn.
Sự hài hòa giữa công năng và thẩm mỹ chính là dấu ấn của một thiết kế thành công. Khi công năng đã được đảm bảo, sự sáng tạo trong thiết kế sẽ giúp ngôi nhà có tính cá nhân, sự khác biệt và tạo nên linh hồn riêng.
Một thiết kế có dấu ấn không chỉ là sự sáng tạo tùy hứng, mà phải dựa trên sự thấu hiểu về lối sống, nhu cầu và cá tính của gia chủ. Vì vậy, thay vì chạy theo xu hướng hay “áp công thức” cho mọi ngôi nhà, một kiến trúc sư giỏi sẽ biết cách định vị phong cách riêng, giúp mỗi công trình có sự độc đáo mà vẫn đáp ứng đầy đủ công năng cần thiết.
Xu hướng cá nhân hóa trong thiết kế – Không phải thích gì làm nấy
Hiện nay, không ít người khi thiết kế nhà thường chạy theo sự khác biệt một cách thái quá, đến mức bỏ qua những nguyên tắc cơ bản về công năng và tính hợp lý trong không gian sống. Khi gặp những lời góp ý từ kiến trúc sư hoặc người có chuyên môn, không ít gia chủ phản ứng theo kiểu “mình thích thì mình làm thôi”.
Tuy nhiên, sự sáng tạo trong kiến trúc không thể là sự tùy hứng. Một thiết kế cần có cơ sở hợp lý, có sự tính toán về công năng, tính bền vững và phù hợp với bối cảnh. Một căn nhà không chỉ là nơi để thể hiện cá tính, mà còn phải là không gian sống lâu dài, tiện ích và đáp ứng nhu cầu sử dụng thực tế.
Vì vậy, bài toán giữa truyền thống và hiện đại, giữa cá nhân hóa và tính thực tế trong thiết kế không thể giải quyết bằng sự tùy tiện, mà cần có sự cân nhắc và tư duy kiến trúc đúng đắn. Sáng tạo phải đi đôi với hợp lý, khác biệt phải gắn liền với công năng, thì một ngôi nhà mới thực sự đáng sống, chứ không chỉ đơn thuần là một tác phẩm “để ngắm”.
Tránh sa đà và cực đoan trong thiết kế nhà ở
Trong lĩnh vực kiến trúc, đặc biệt là nhà ở, có một thực tế không thể phủ nhận rằng những công trình được đánh giá là “thành công” trên truyền thông thường tập trung vào các dự án nhỏ, kinh phí vừa phải và phục vụ cho một nhóm đối tượng nhất định. Điều này không có nghĩa là các công trình lớn hơn, có quy mô hoành tráng hơn không thành công, mà đơn giản là chúng ít được đưa vào tầm ngắm của truyền thông hoặc không phù hợp với tiêu chí mà công chúng quan tâm.
Không phải công trình nào cũng được “lăng xê”
Trong bối cảnh hiện nay, các thiết kế sáng tạo thường có đất diễn nhiều hơn ở những không gian mang tính cá nhân như quán cà phê nhỏ, nhà phố, căn hộ chung cư, hay thậm chí là một xe café di động, một góc làm gốm cá nhân. Những không gian này ít bị ràng buộc bởi quy chuẩn chung, không chịu quá nhiều sự soi xét, nên các kiến trúc sư có thể thoải mái thử nghiệm ý tưởng mới mà không gặp phải nhiều rào cản từ chủ đầu tư hay cộng đồng.
Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng có thể áp dụng cùng một tiêu chí cho mọi công trình. Khi kiến trúc sư làm việc với một chủ đầu tư có tiêu chuẩn khác, đòi hỏi khác, thì không phải lúc nào cũng có thể tự do sáng tạo theo ý mình. Có người lựa chọn từ chối dự án vì không tìm được tiếng nói chung, có người chấp nhận làm nhưng không thực sự thỏa mãn. Những công trình đó không hề tệ, chỉ là chúng không được nhắc đến nhiều, không tạo hiệu ứng mạnh trên truyền thông như những thiết kế nhỏ lẻ, có phong cách táo bạo và khác biệt.
Bài toán cân bằng trong thiết kế – Không có công thức chung
Người ta vẫn nhắc đến công trình Fallingwater (biệt thự trên thác) của Frank Lloyd Wright như một biểu tượng của kiến trúc hiện đại. Tuy nhiên, ngôi nhà đó không thực sự là một “home” – tổ ấm lâu dài, mà chỉ là một “house” – công trình kiến trúc để chiêm ngưỡng. Qua nhiều đời chủ, hiện nay nó trở thành một điểm tham quan thay vì nơi sinh sống. Về mặt công năng, nó có những vấn đề như thấm dột, kết cấu cần gia cố thường xuyên, nhưng vẫn là một kiệt tác đáng ngưỡng mộ trong lịch sử kiến trúc.
Điều này cho thấy rằng không phải thiết kế nào cũng có thể làm hài lòng tất cả mọi người. Có những trường hợp:
- Chủ đầu tư hài lòng, nhưng kiến trúc sư không thích
- Kiến trúc sư yêu thích nhưng gia chủ lại cảm thấy khó sử dụng
- Cả hai bên đều ưng ý, nhưng xã hội và giới chuyên môn lại chê bai
- Thiết kế đẹp nhưng không bền vững, hoặc quá tốn kém để duy trì
Không có một công thức chung nào có thể áp dụng cho tất cả các dự án. Mỗi công trình là một bài toán riêng, cần được giải theo từng hoàn cảnh, từng nhu cầu cụ thể.
Đừng để thiết kế trở thành cuộc đua thành tích
Một vấn đề mà nhiều người làm kiến trúc gặp phải là bệnh thành tích. Khi một công trình hoàn thành, ai cũng muốn:
- Được chụp ảnh lung linh, đăng lên các tạp chí, mạng xã hội
- Được khen ngợi, được chia sẻ rộng rãi
- Được xem như một biểu tượng mới trong thiết kế
Tuy nhiên, giá trị thực sự của một công trình không nằm ở số lượt like, share hay bài viết truyền thông, mà nằm ở trải nghiệm sử dụng thực tế của chính gia chủ theo thời gian.
Không ít trường hợp, khi có những ý kiến góp ý hoặc phản biện, nhiều người phản ứng theo kiểu “Mình thích thì mình làm thôi”. Đây không phải là cách tiếp cận đúng đắn trong thiết kế.
- Truyền thông về kiến trúc cần khách quan, đa chiều, tránh cổ vũ một cách cực đoan hay vùi dập thiếu cơ sở
- Không nên quá tâng bốc một xu hướng hay phong cách nào đó chỉ vì nó đang thịnh hành, mà cần đánh giá dựa trên tính thực tiễn và lâu dài
- Hãy để thời gian và trải nghiệm sử dụng thực tế là thước đo chính xác nhất cho mọi thiết kế
Học để chung sống và học để khẳng định mình trong thiết kế nhà ở
Từ trước đến nay, người ta vẫn thường nhắc đến các mục tiêu học tập quen thuộc như học để biết, học để ra nghề. Tuy nhiên, UNESCO đã bổ sung thêm hai khái niệm quan trọng: học để chung sống và học để khẳng định mình. Hai khái niệm này đang thể hiện rõ nét trong lĩnh vực thiết kế kiến trúc và nhà ở hiện đại.
Nhiều nhà thiết kế trẻ hiện nay không chỉ trăn trở về hướng đi của bản thân mà còn mạnh dạn thử nghiệm những phong cách mới, thậm chí đánh đổi nhiều thứ để khẳng định cá tính của mình. Cái tôi của họ thể hiện rất rõ ràng trong từng công trình, đặc biệt khi họ gặp được chủ đầu tư có cùng quan điểm. Kết quả là những công trình mang đậm dấu ấn cá nhân được ra đời. Tuy nhiên, nếu xét trên các khía cạnh khác như công năng, tính kinh tế hay yếu tố văn hóa, có thể sẽ còn những điểm chưa thực sự tối ưu.
Điều quan trọng ở đây là mỗi người cần học cách mở rộng góc nhìn, chấp nhận sự đa dạng và khác biệt trong kiến trúc. Có như vậy, môi trường thiết kế mới trở nên cởi mở hơn, các ý tưởng mới được đón nhận và đánh giá một cách bình tĩnh hơn. Câu hỏi đặt ra không chỉ đơn thuần là chọn mới lạ hay truyền thống, mà là làm thế nào để cân bằng và hài hòa giữa cái mới và cái cũ, giữa sáng tạo cá nhân và tính ứng dụng thực tế.
Xem thêm: Những lưu ý khi thiết kế cho gia đình có người lớn tuổi
Tính bền vững trong thiết kế nhà ở
Một ngôi nhà có bền vững hay không cần được đánh giá dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm chất liệu, kỹ thuật xây dựng, khả năng tiết kiệm năng lượng và việc bảo trì lâu dài. Trong các thiết kế truyền thống, yếu tố thiên nhiên luôn được đặt lên hàng đầu, với không gian mở giúp tăng sự giao thoa giữa con người và môi trường xung quanh. Ngôi nhà khi đó không chỉ đơn thuần là nơi ở, mà còn có thể “hô hấp” cùng thiên nhiên, mang lại cảm giác thoải mái và dễ chịu hơn cho người sử dụng.
Tuy nhiên, nếu chỉ giữ mãi một phong cách thiết kế, dần dần sẽ xuất hiện sự nhàm chán. Việc dịch chuyển hình thức từ phong cách này sang phong cách khác là nhu cầu tất yếu của thời đại. Mặc dù công năng của ngôi nhà vẫn giữ nguyên, nhưng từ gia chủ đến các nhà thiết kế đều mong muốn tạo ra những dấu ấn riêng, mang hơi thở mới mẻ hơn.
Thực tế, qua từng thời kỳ, mỗi thế hệ lại có những xu hướng thẩm mỹ khác nhau. Ngay cả những công trình kiến trúc mà ngày nay ta xem là di sản cũng từng trải qua quá trình thử nghiệm và sàng lọc. Vậy tại sao thế hệ hôm nay không thể tiếp tục tìm kiếm những điều mới lạ hơn, khác biệt hơn? Điều quan trọng không phải là giữ nguyên mọi giá trị cũ hay chạy theo cái mới một cách mù quáng, mà là làm sao để sự thay đổi đó thực sự có ý nghĩa, phù hợp với nhu cầu sống hiện tại và không làm mất đi những giá trị cốt lõi.
